O zapewnienie dostępu do sieci elektroenergetycznej Enei Operator, dostawcy prądu, powinniśmy zadbać jeszcze przed rozpoczęciem prac budowlanych, bowiem energia elektryczna potrzebna będzie do zasilania narzędzi i urządzeń wykorzystywanych na budowie. Przyłączenie prądu do działki jest więc kluczowe dla dalszych działań.
Warunkiem uzyskania pozwolenia na budowę jest zapewnienie możliwości podłączenia przyszłego budynku do sieci elektroenergetycznej. Na terenach pozbawionych infrastruktury technicznej, a więc z dala od istniejących zabudowań, doprowadzenie energii elektrycznej może być utrudnione ze względów technicznych i formalnych. Jeśli teren, na którym znajduje się działka objęty jest miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego i przeznaczony pod budownictwo, nie trzeba będzie występować z zapytaniem do Enei Operator o możliwość doprowadzenia energii elektrycznej. Jeśli jednak takiego planu jeszcze nie ma i składamy do gminy wniosek o wydanie warunków zabudowy, konieczne będzie uzyskanie od Enei Operator zapewnienia o możliwości podłączenia przyszłego budynku do sieci elektroenergetycznej.
Możliwość wyboru rodzaju przyłącza uzależniona jest od warunków technicznych istniejącej sieci. Ogólnie, preferowane są przyłącza kablowe (pod ziemią), które można wykorzystać jako docelowe po zakończeniu budowy. Przyłącza napowietrzne wykonuje się tylko w przypadku podłączenia do sieci napowietrznej i najczęściej budowane są w dwóch etapach - jako tymczasowe na czas budowy, a następnie jako docelowe po jej zakończeniu. Ostateczną decyzję o sposobie przyłączenia do sieci jako dystrybutor energii określa Enea Operator w wydanych warunkach przyłączenia.
Moc przyłączeniową, o jaką występuje się do dostawcy prądu, uzależnia się od przewidywanej liczby i mocy zainstalowanych urządzeń elektrycznych. Istotne więc będzie ustalenie jakie odbiorniki elektryczne będą zainstalowane w domu uwzględniając również pewien zapas mocy dla ewentualnie instalowanych w przyszłości urządzeń. Praktycznie, największe zapotrzebowanie na moc mają wszelkie urządzenia grzewcze, a więc kuchenki elektryczne, podgrzewacze wody, elektryczna instalacja grzewcza. Orientacyjnie można przyjąć, że dla domu wykorzystującego energię elektryczną wyłącznie do oświetlenia, zasilania sprzętu gospodarstwa domowego wystarczy moc przyłączeniowa rzędu 10 - 12 kW.
W przypadku planowanego korzystania z kuchenki elektrycznej, moc przyłączeniowa nie powinna być mniejsza niż 16 kW, natomiast przy jednoczesnym korzystaniu z przepływowych podgrzewaczy wody należy wystąpić o przydział 20 - 25 kW. Zapotrzebowanie mocy do ogrzewania domu zależy od jego powierzchni, ciepłochronności ścian, okien oraz sytemu grzewczego. Przeciętnie przyjmuje się, że na 1 m2 powierzchni ogrzewanej należy przewidzieć 50 - 70 W, przy czym jeśli zainstalowany będzie akumulacyjny system ogrzewania zasilany jedynie w czasie tzw. nocnej taryfy moc grzewczą trzeba zwiększyć o 50 - 60 %. Tak więc dla domu o powierzchni 150 m2 moc potrzebna tylko do ogrzewania powinna wynosić 8 - 16 kW, przy czym po uwzględnieniu pozostałych odbiorników prądu moc przyłączeniowa nie może przekraczać 40 kW. Obniżenie potrzebnej mocy przyłączeniowej można uzyskać instalując tzw. ograniczniki poboru prądu nazywane też wyłącznikami pierwszeństwa lub priorytetowymi.
Aby określić moc przyłączeniową szacujemy jakie urządzenia mogą być włączone jednocześnie (określamy ich moc).
Przykłady z sugerowaną mocą przyłączeniową:
Urządzenia tradycyjne - oświetlenie, RTV i AGD bez urządzeń do podgrzewania wody i 3-fazowej kuchenki elektrycznej.
Ze względu na wielkość poboru mocy, jak też możliwość korzystania z urządzeń zasilanych prądem trójfazowym (kuchenki elektryczne, silniki hydroforów, przepływowe podgrzewacze wody), przyłącza do domów jednorodzinnych wykonywane są z reguły jako trójfazowe. Zwiększa się też dzięki temu pewność zasilania, gdyż w przypadku awarii jednej fazy, można przynajmniej korzystać z części urządzeń elektrycznych. Jedynie gdy chodzi o podłączenie małych domków letniskowych można wnioskować o przyłącze jednofazowe.
Koszty przyłączenia określane są ryczałtowo, proporcjonalnie do planowanej mocy przyłączeniowej. Zależnie od sposobu prowadzenia przyłącza opłata przyłączeniowa wynosi 55,46 zł netto za kW mocy przyłączeniowej dla przyłączy kablowych lub 15,76 zł netto za kW dla przyłączy napowietrznych. W przypadku gdy długość przyłącza przekracza 200 metrów pobiera się dodatkową opłatę za każdy metr powyżej 200 metrów długości przyłącza w wysokości 40,44 zł dla przyłącza kablowego lub 29,87 zł dla przyłącza napowietrznego.
W ramach zryczałtowanej opłaty przyłączeniowej operator sieci przygotowuje projekt przyłącza, wykonuje ułożenie przewodów oraz zamontowanie skrzynki złącznej i licznikowej z wyposażeniem oraz dostarcza potrzebne do tego materiały. Opłata obejmuje również nadzór na prowadzonymi pracami, niezbędne pomiary, a także dokumentację geodezyjną przyłącza.
Lokalizację licznika określają warunki techniczne przyłącza po uzgodnieniu z właścicielem domu. W przyłączach kablowych jest on z reguły instalowany w skrzynce zintegrowanej ze złączem kablowym ustawionej w linii ogrodzenia posesji. Przy przyłączach napowietrznych skrzynkę licznikową montuje się na zewnątrz budynku w miejscu umożliwiającym łatwy do niej dostęp i odczyt licznika.
Użytkownicy domów rozliczani są ze zużywanej energii według taryfy oznaczonej symbolami z grupy G (G11, G12 lub G12w). Zgodnie z przepisami może być ona stosowana jedynie w przypadku korzystania z energii elektrycznej na potrzeby gospodarstwa domowego, a więc do zasilania wszelkich urządzeń służących potrzebom bytowym mieszkańców domu, a także do zasilania obiektów towarzyszących takich jak garaże, budynki gospodarcze. W przypadku wykorzystywania energii elektrycznej na inne cele np. prowadzenie zakładu usługowego, produkcyjnego konieczne jest zainstalowanie oddzielnego licznika, co umożliwi rozliczanie poboru energii elektrycznej według innej taryfy z grupy taryfowej C (C11, C12a, C12b). Zależnie od warunków technicznych i zapotrzebowania na moc zasilanie może odbywać się z tego samego przyłącza co budynek mieszkalny lub oddzielnego.
Zużycie energii elektrycznej w czasie budowy domu nie mieści się w ramach dostawy energii elektrycznej dla gospodarstw domowych, zatem nie mają wtedy zastosowania taryfy z grupy taryfowej G. Do rozliczeń stosuje się na czas budowy grupę taryfową C, aż do jej zakończenia i zasiedlenia domu, a następnie można wystąpić o zmianę taryfy przeznaczonej dla gospodarstw domowych.
Zgodnie z prawem każdy odbiorca energii elektrycznej ma prawo do zakupu energii elektrycznej u dowolnego sprzedawcy. Jednak przesyłanie energii odbywa się poprzez sieć elektroenergetyczną, której dysponentem jest określony operator. Zawierając umowę o dystrybucję uzyskuje się jedynie dostęp do sieci bez dostarczania energii, a na jej dostawę trzeba zawrzeć oddzielną umowę ze sprzedawcą energii. W przypadku umowy kompleksowej obejmuje ona zapisy dotyczące świadczenia usługi dystrybucji i sprzedaży energii elektrycznej.
Wydzielenie odrębnego mieszkania wiąże się z koniecznością zawarcia nowej umowy o dostarczanie energii elektrycznej z jego użytkownikiem, a także zainstalowania drugiego licznika. Zależnie od warunków technicznych drugi licznik może być zamontowany w tej samej skrzynce licznikowej lub też w innym miejscu.
Instalacja elektryczna w domu zwana również instalacją odbiorczą ma zapewnić możliwość zasilania wszelkiego rodzaju odbiorników elektrycznych używanych w gospodarstwie domowym w sposób wygodny i bezpieczny. Instalacja ta w zależności od rodzaju budynku zaczyna się od granicy eksploatacji urządzeń, która została określona w umowie o świadczenie usług dystrybucji lub umowie kompleksowej ( w budynkach wielolokalowych należy uwzględnić fakt, iż pomiędzy instalacją domową a siecią eksploatowaną przez ENEA Operator, dostawcy prądu, istnieje jeszcze wewnętrzna linia zasilająca, za którą odpowiada administrator lub zarządca budynku), a jej wykonanie, rozbudowa i konserwacja przynależy do odbiorcy energii elektrycznej. Wszelkie prace instalacyjne powinny być prowadzone przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia elektryczne.
Instalacja domowa jest zespołem różnorodnych elementów elektrycznych połączonych ze sobą przewodami. Dzieli się ona na obwody zasilające poszczególne urządzenia - lub ich grupy - nazywane odbiornikami . W skład poszczególnych obwodów - zależnie od ich przeznaczenia - wchodzi aparatura zabezpieczająco - sterująca umieszczona w rozdzielnicy, łączniki (wyłączniki) oświetlenia, gniazda wtykowe i wypusty przyłączeniowe.
Liczba obwodów w domowej instalacji zależy od rozmieszczenia gniazd i punktów oświetleniowych oraz rodzaju i mocy urządzeń elektrycznych. Każdy obwód chroniony jest oddzielnym wyłącznikiem nadmiarowo - prądowym o prądzie nominalnym dobranym do obciążenia tego obwodu - zwykle 6 - 16 A. Moc urządzeń zainstalowanych w jednym obwodzie nie może przekraczać 3,5 kW, a liczba punktów oświetleniowych nie może być większa niż 20, natomiast gniazd wtykowych nie więcej niż 10.
Przy zasilaniu z sieci trójfazowej rozdział na obwody powinien zapewniać możliwie równomierne obciążenie poszczególnych faz. Warto też podłączyć obwody tak, aby do każdego pomieszczenia doprowadzone było zasilanie z dwóch różnych faz, co w razie awarii jednej fazy umożliwi przynajmniej częściowe korzystanie z urządzeń elektrycznych w tym pomieszczeniu.
W domowych instalacjach elektrycznych rozprowadzenie przewodów może odbywać się w rurkach instalacyjnych przykrytych tynkiem, bezpośrednio w warstwie tynku, w listwach instalacyjnych lub na powierzchni ściany. Ułożenie przewodów w rurkach wymaga wykucia w ścianie bruzd o głębokości 2 - 2,5 cm i zamocowania elastycznej rurki plastikowej nazywanej popularnie „peszlem” oraz pokrycie jej tynkiem.
Do ułożenia bezpośrednio w tynku używa się przewodów wielożyłowych płaskich, w podwójnej izolacji o oznaczeniu YDYp. Przewody mocuje się wstępnie opaskami z taśmy aluminiowej do ściany, a następnie pokrywa tynkiem. W miejscach rozgałęzienia montowane są puszki izolacyjne, w których mieszczą się złącza przewodów.
Prowadzenie przewodów po powierzchni ściany wykonuje się najczęściej w korytkach instalacyjnych lub sztywnych rurkach. Produkowane obecnie korytka umożliwiają estetyczne poprowadzenie instalacji na powierzchni ściany, a dostosowany do nich osprzęt umożliwia łatwe zamontowanie gniazd i wyłączników. Można w nich również umieścić przewody instalacji antenowej, telefonicznej, komputerowej oraz internetowej.
Natomiast instalacje nawierzchniowe prowadzone w sztywnych rurkach osłonowych układane są najczęściej w pomieszczeniach gospodarczych, gdzie nie wymaga się wysokiej estetyki ułożenia instalacji. Grubsze przewody można również mocować specjalnymi obejmami bezpośrednio do podłoża. W instalacjach prowadzonych po wierzchu na powierzchni ścian montuje się puszki, wyłączniki i gniazda typu natynkowego.
Dobór przekroju przewodów uzależniony jest przede wszystkim od przewidywanego obciążenia w danym obwodzie. Przy długich przewodach uwzględnia się także spadki napięcia przy nominalnym obciążeniu. Praktycznie większość obwodów w instalacjach domowych wykonuje się przewodami o przekroju 1,5 mm2 lub 2,5 mm2. Jedynie zasilanie odbiorników o dużej mocy, jak też doprowadzenie energii elektrycznej do obiektów poza budynkiem mieszkalnym (np. garażu, budynku gospodarczego) wykonywane jest przewodami o większym przekroju.
Rozdzielnica główna, która pełni funkcję centrali sterująco - zabezpieczającej powinna być zlokalizowana w pobliżu wejścia do domu w miejscu łatwo dostępnym. Najczęściej montowana jest wiatrołapie lub hollu. Wielkość rozdzielnicy określa liczba modułów aparatury możliwych do zainstalowania w jej wnętrzu, co z kolei zależy od stopnia rozbudowania instalacji domowej. W domach jednorodzinnych rozdzielnica powinna umożliwiać zamontowanie przynajmniej 24 modułów, a także uwzględniać wolne miejsca na ewentualną rozbudowę instalacji. Podstawowym wyposażeniem rozdzielnicy jest główny wyłącznik nadmiarowoprądowy, wyłącznik różnicowoprądowy oraz zabezpieczenia poszczególnych obwodów. W rozdzielnicy montuje się również dodatkową aparaturę: zabezpieczającą np. ochronniki przeciwprzepięciowe, sterującą np. styczniki, zegary oraz sygnalizacyjną np. lampki kontrolne.
W rozdzielnicy warto umieścić także główny wyłącznik odłączający dopływ energii elektrycznej do urządzeń nie wymagających stałego zasilania. Dzięki niemu nie trzeba będzie kontrolować przed opuszczeniem domu czy wszystkie odbiorniki zostały odłączone, co zwiększy bezpieczeństwo użytkowania instalacji.
Ich ilość i usytuowanie zależy od użytkowanych w domu odbiorników elektrycznych i ich rozmieszczenia. W praktyce nigdy nie udaje się w pełni przewidzieć gdzie powinny być umieszczone. Dlatego warto przewidzieć możliwość łatwej rozbudowy instalacji np. poprzez ułożenie przewodów z zasilaniem dwustronnym. Standardowe wysokości umieszczenia wyłączników to 1,4 m od podłogi, a gniazd w pokojach - 0,3 m w kuchni i łazience - 1,2 m.
Łączniki oświetleniowe nazywane też wyłącznikami służą do załączania oświetlenia i zależnie od konfiguracji obwodu instalowane są różne ich odmiany. Łącznik pojedynczy umożliwia załączanie jednego obwodu oświetlenia (jednego lub kilku punktów oświetleniowych jednocześnie). Łącznik podwójny (świecznikowy) pozwala na niezależne sterowanie dwoma obwodami np. załączanie jednej grupy żarówek lub drugiej albo obu jednocześnie. Łączniki schodowe i krzyżowe stosowane są do sterowania oświetleniem z kilku punktów (włączanie w jednym miejscu wyłączanie w innym). Oprócz łączników w obwodach oświetleniowych mogą być montowane ściemniacze pozwalające na płynną regulację intensywności oświetlenia.
Automatyczne sterowanie pracą urządzeń akumulacyjnych, które powinny być zasilane jedynie w czasie obowiązywania tzw. taryfy nocnej zapewnia zegar sterujący zainstalowany w rozdzielnicy i podłączony do oddzielnego obwodu. Zaprogramowanie godzin włączania i wyłączania powinno odpowiadać wskazaniom zegara sterującego zamontowanego w liczniku. Co pewien czas należy sprawdzać synchronizację czasów na obu zegarach i ewentualnie skorygować jego wskazania. Zegar sterujący pracą urządzeń akumulacyjnych warto wyposażyć w wyłącznik sterowany ręcznie, co pozwoli - w razie potrzeby - załączyć zasilanie w dowolnym czasie.
Problem utrzymania tzw. temperatury dyżurnej (8 - 10 st. C) podczas dłuższej nieobecności mieszkańców dotyczy głównie domów ogrzewanych paliwem stałym. W czasie wyjazdu na ferie zimowe czy urlop nie zawsze można zapewnić opiekę nad domem połączoną z uzupełnianiem paliwa w kotle i kontrolą funkcjonowania instalacji centralnego ogrzewania. Problem ten można rozwiązać instalując w obiegu grzewczym kocioł elektryczny sterowany termostatem zamontowanym w jednym z pomieszczeń. Moc grzewcza takiego kotła może być o 50- 60 % mniejsza niż wynika to za zapotrzebowania mocy, gdyż będzie on utrzymywał znacznie niższą temperaturę niż przy normalnym użytkowaniu domu. Kocioł powinien być podłączony do niezależnego obwodu zasilania zabezpieczonego wyłącznikiem nadprądowym o prądzie nominalnym dostosowanym do jego mocy. Dyżurne ogrzewanie elektryczne charakteryzuje się wysoką niezawodnością i nie wymaga dozorowania. W przypadku przerw w dostawie energii elektrycznej, po załączeniu zasilania, kocioł samoczynnie wznowi swoje działanie. Ze względu na stosunkowo niską temperaturę utrzymywaną w pomieszczeniach, koszty utrzymania ogrzewania dyżurnego w taki sposób, nie będą wysokie.
Samoczynnie - załączające się oświetlenie awaryjne w przypadku przerw w dostawie energii elektrycznej lub uszkodzenia w instalacji domowej zwiększa bezpieczeństwo użytkowania nieruchomości, chroni bowiem przed możliwością potknięcia się, upadku gdy niespodziewanie zgaśnie światło. Instalację taką można wykonać jako zasilaną centralnie z akumulatora lub formie pojedynczych opraw wyposażonych we własne źródło zasilania. Rozmieszczenie punktów oświetlenia awaryjnego powinno umożliwiać swobodne przemieszczanie się po domu, a więc montujemy je przede wszystkim w korytarzach, łazience, kuchni.
Bezpieczne użytkowanie instalacji elektrycznej zależy przede wszystkim od prawidłowego jej wykonania i zastosowania aparatury chroniącej przed porażeniem i pożarem. Do podstawowych zabezpieczeń należą wyłączniki nadprądowe i różnicowoprądowe, a jako zabezpieczenie przed skutkami przepięć instalowane są ochronniki przeciwprzepięciowe. Ważny jest również dobór odpowiedniego przekroju przewodów i zabezpieczenie ich przed uszkodzeniem oraz zapewnienie dobrego styku na wszelkich połączeniach. Nie zwalnia to jednak użytkowników od zachowania ostrożności przy korzystaniu z urządzeń elektrycznych, jak też reagowania na wszelkie nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu.
Wyłączniki nadprądowe nazywane popularnie bezpiecznikami chronią instalację przed skutkami zwarcia lub nadmiernego obciążenia. Montowane są dla poszczególnych obwodów odbiorczych, przy czym do jednego wyłącznika nie można podłączyć więcej niż 10 gniazdek wtyczkowych lub 20 punktów oświetleniowych. Urządzenia podłączone na stałe do instalacji (kuchenki elektryczne, bojlery, hydrofory, grzejniki akumulacyjne) oraz pralki, zmywarki powinny być zasilane z oddzielnych obwodów zabezpieczonych indywidualnym wyłącznikiem nadprądowym. Prąd nominalny wyłącznika musi być dostosowany do dopuszczalnego obciążenia i zwykle wynosi 16 A dla gniazd oraz 10 A dla oświetlenia.
Odbiorniki trójfazowe oraz inne odbiorniki o dużym poborze mocy chronione są wyłącznikami o prądzie znamionowym określanym indywidualnie. Przy ich doborze trzeba też zwrócić uwagę na rodzaj obciążenia. W obwodach z silnikami pobierającymi znaczny prąd przy rozruchu montowane są wyłączniki o charakterystyce czasowo - prądowej oznaczanej literą C lub D, natomiast w pozostałych instaluje się wyłączniki o charakterystyce B.
Ograniczniki pobieranej energii elektrycznej nazywane również wyłącznikami pierwszeństwa instalowane są w budynkach, w których energia elektryczna wykorzystywana jest do gotowania, ogrzewania i przygotowania ciepłej wody. Ich działanie polega na automatycznym odłączeniu zasilania np. ogrzewania, gdy równocześnie korzysta się z kuchenki elektrycznej. Unika się w ten sposób zadziałania zabezpieczenia przed przeciążeniem, gdy moc przyłączeniowa nie wystarcza do pokrycia zapotrzebowania na energię elektryczną. Zainstalowanie tego ogranicznika wymaga rozdzielenia obwodów na dwie grupy - tzw. obwodów priorytetowych zasilanych stale i obwodów odłączanych w przypadku przekroczenia poboru mocy. Jako obwód odłączany wydziela się najczęściej instalację grzewczą, której wyłączenie na krótki czas nie spowoduje wychłodzenia pomieszczeń dzięki bezwładności cieplnej budynku. Jego załączenie nastąpi samoczynnie gdy spadnie pobór prądu w pozostałych obwodach.
Wyłączniki różnicowo-prądowe zapewniają skuteczną ochronę przed porażeniem nie tylko przy dotyku pośrednim (np. dotknięcie urządzenia w którym nastąpiło uszkodzenie izolacji) ale również dotykiem bezpośrednim - np. dotknięcie przewodu pod napięciem, zacisków w gniazdku czy wyłączniku. Jego działanie polega na porównywaniu prądu płynącego w przewodzie fazowym i neutralnym - gdy pojawi się różnica przekraczająca jego prąd uruchomienia (zwykle 30 mA) nastąpi szybkie odłączenie zasilania.
Prąd różnicowy może pojawić się w wyniku "ucieczki" do masy spowodowanej uszkodzeniem izolacji przewodów lub zawilgoceniem wewnątrz urządzeń elektrycznych. Wysoka czułość wyłącznika może niekiedy sprawiać kłopoty przy użytkowaniu starych urządzeń elektrycznych zwłaszcza pracujących w warunkach podwyższonej wilgotności powietrza. Wtedy wyłącznik uniemożliwi ich użytkowanie i konieczna będzie wymiana wyeksploatowanego juz sprzętu.
W nowych instalacjach wyłącznik różnicowo - prądowy o prądzie zadziałania 30 mA powinien być zamontowany w obwodach zasilających odbiorniki w łazienkach i innych pomieszczeniach o podwyższonym zagrożeniu porażeniem prądem. Często montowany jest również dla całej instalacji domowej, co może przysporzyć kłopotów podczas użytkowania. Uszkodzenie w jednym z obwodów uniemożliwi bowiem korzystanie z energii elektrycznej w całym domu do czasu usunięcia niesprawności. Dlatego lepiej założyć dwa - trzy wyłączniki różnicowo-prądowe dla kilku zgrupowanych obwodów (np. oddzielnie dla pomieszczeń „mokrych”, zasilania urządzeń użytkowanych na zewnątrz domu i pozostałych odbiorników). Zainstalowanie wyłącznika różnicowo - prądowego wymaga doprowadzenia do odbiorników trzech przewodów - fazowego L, neutralnego N oraz ochronnego PE.
Ochronniki przeciwprzepięciowe zabezpieczają urządzenia elektroniczne (komputery, sprzęt audio - video) przed impulsami wysokonapięciowymi, które mogą pojawić się w domowej instalacji elektrycznej na skutek wyładowań atmosferycznych lub awarii w sieci elektroenergetycznej. Ochronnik przeciwprzepięciowy zamontowany w rozdzielnicy spowoduje wtedy odprowadzenie impulsu napięciowego do ziemi. Ich elementem roboczym jest waristor - półprzewodnikowy element, którego rezystancja zależy od wartości doprowadzonego napięcia. Gdy wzrośnie ono ponad bezpieczną wartość gwałtownie maleje rezystancja waristora i prąd może spłynąć do ziemi.
Ograniczniki mogą być wyposażone w wymienne wkładki - wtedy po zadziałaniu sygnalizowanym zmianą koloru wskaźnika lub zapaleniem się lampki trzeba je wymienić. Wygodniejsze ale i droższe są ochronniki, w których wystarczy przestawić dźwignię, aby przywrócić funkcję ochrony przepięciowej. Zadziałanie ochronnika nie powoduje zakłóceń w funkcjonowaniu instalacji, dlatego po każdej burzy warto sprawdzić czy ochronnik nie zadziałał.
Łazienka jest pomieszczeniem stwarzającym szczególnie duże zagrożenie porażenia prądem, dlatego przepisy narzucają określone wymagania dla instalowanego tam osprzętu. W łazience wydzielone są strefy wokół wanny lub brodzika i zależnie od odległości od tych urządzeń, instalacja elektryczna musi spełniać pewne wymagania. Strefa 0 i I obejmuje wewnętrzny i zewnętrzny obrys wanny i w tym obszarze nie wolno instalować żadnych wyłączników, gniazd, urządzeń elektrycznych (z wyjątkiem podłączonych na stałe podgrzewaczy). Strefa II obejmuje obszar o szerokości do 60 cm od obrysu wanny bądź brodzika i można tam zamontować jedynie oprawy oświetleniowe bryzgoszczelne i w II klasie ochronności. Strefa III to obszar znajdujący się w odległości do 2,4 m od strefy II (czyli 3 m od krawędzi wanny). Dopuszczalne jest tam zamontowanie gniazd i wyłączników oraz urządzeń elektrycznych pod warunkiem zasilania ich z obwodu zabezpieczonego wyłącznikiem różnicowoprądowym o prądzie zadziałanie 30 mA.
Wyłączenie dopływu energii elektrycznej może być spowodowane zadziałaniem urządzeń zabezpieczających w instalacji domowej (bezpieczników, wyłączników różnicowoprądowych) jak też awarią w sieci zasilającej lub prowadzonymi przez Eneę Operator pracami planowanymi*. Wstępnie, przyczynę awarii określamy obserwując sąsiednie domy (czy pali się w nich światło), oświetlenie ulicy, ewentualnie lampki kontrolne zasilania w rozdzielnicy.
Brak światła w okolicy świadczy o uszkodzeniu na sieci zasilającej i fakt ten ewentualnie zgłaszamy na pogotowie energetyczne pod numer telefonu - 991. Jeśli jednak sieć jest zasilana, to należy sprawdzić w rozdzielnicy czy nie zadziałały zabezpieczenia w wyniku przeciążenia lub zwarcia w instalacji. Trzeba również sprawdzić wyłącznik różnicowoprądowy. Jeśli przy próbie załączenia, zabezpieczenie natychmiast reaguje, należy odłączyć wszystkie odbiorniki i ponowić próbę. Gdy zabezpieczenia nie reagują - podłączamy kolejno poszczególne odbiorniki, a zadziałanie zabezpieczenia w momencie włączenia jednego z nich wskazuje na uszkodzenie właśnie w tym urządzeniu. Może się też zdarzyć, że zadziałają bezpieczniki przedlicznikowe, do których nie mamy dostępu. W takiej sytuacji należy powiadomić pogotowie energetyczne.
* Brak zasilania może być spowodowany również wykonywaniem prac planowych (eksploatacyjnych, przyłączaniem nowych odbiorców, itd.). Enea Operator informuje o tych pracach z wyprzedzeniem np. poprzez ogłoszenia prasowe, na swojej stronie internetowej lub też w inny sposób rozpowszechniony lokalnie na danym terenie.
Instalacje elektryczne wykonane kilkanaście czy nawet kilkadziesiąt lat temu wymagają często modernizacji, aby przystosować je do nowych warunków użytkowania. Zakres prac zależeć będzie od jej stanu i planowanej rozbudowy, co niekiedy może wymagać zmian przyłącza do budynku, np. zwiększenia mocy przyłączeniowej.
Prace przy instalacji odbiorczej nie wymagają zgłoszenia, jeśli nie zachodzi konieczność dostępu do zaplombowanych przez Eneę Operator, dostawcę prądu, urządzeń. W sytuacji, gdy trzeba np. przenieść lub przesunąć licznik (zmienia lokalizacji licznika), zamiar taki należy zgłosić do Enea Operator, jako dystrybutora energii, podając terminy rozpoczęcia i zakończenia prac. Po wykonaniu robót pracownik Enei Operator zaplombuje licznik zainstalowany w nowym miejscu.
Modernizacja instalacji odbiorczej obejmuje utworzenie nowych obwodów zasilania. Konieczna jest więc rozbudowa wyposażenia rozdzielnicy, ale gdy jest to urządzenie starego typu warto zastąpić ją rozdzielnicą modułową o zwiększonej pojemności, która umożliwia zamontowanie aparatury sterująco - zabezpieczającej. Dzięki temu będzie można zastąpić stare bezpieczniki topikowe (popularne nazywane korkami) nowoczesnymi wyłącznikami nadprądowymi.
Jeśli instalacja wykonana była przewodami aluminiowymi, koniecznie zastąpmy je przewodami miedzianymi o odpowiednio dobranym przekroju. Nowe okablowanie należy wykonać przewodami trójżyłowymi dla obwodów jednofazowych i pięciożyłowymi dla instalacji trójfazowej, co umożliwi zrezygnowanie z dotychczasowej ochrony przed porażeniem przez uziemienie lub zerowanie i zastąpienie jej skuteczniejszą ochroną poprzez wyłącznik różnicowoprądowy.
Do domowej instalacji elektrycznej podłączane są różnorodne urządzenia nazywane ogólnie odbiornikami energii elektrycznej. Ze względu na przeznaczenie oraz zasadę działania, klasyfikowane są one do kilku grup - oświetlenia, urządzeń grzewczych, sprzętu AGD, urządzeń elektronicznych oraz silników elektrycznych dużej mocy. Każda z tych grup wymaga nieco innej instalacji oraz doboru odpowiednich zabezpieczeń gwarantujących bezpieczną i niezawodną pracę.
Planując rozmieszczenie oświetlenia pomieszczeń trzeba uwzględnić jego przeznaczenie, sposób użytkowania, wygodę obsługi jak i estetykę zamontowanych lamp i opraw, a natężenie i ukierunkowanie światła należy dostosować do charakteru wykonywanych czynności. Trzeba tez zwrócić uwagę na to, aby nie instalować dużej liczby żarówek o małej mocy, a zakładać ich mniej, ale mocniejszych.
Oświetlenie ogólne - instalowane najczęściej w formie żyrandola, plafoniery powinno zapewniać "miękkie" i równomierne oświetlenie całego pomieszczenia. Taki efekt uzyskuje się dzięki rozproszeniu przez klosze, rastry i odbiciu światła od sufitu. Załączanie oświetlenia zapewnia wyłącznik świecznikowy umieszczony w pobliży drzwi wejściowych. Wyłącznik można zastąpić ściemniaczem elektronicznym, co pozwoli na płynną regulację natężenia światła. Jako uzupełnienie oświetlenia ogólnego montowane są też oprawy ścienne (kinkiety), co wymaga zaplanowania miejsca ich zamocowania podczas wykonywania instalacji elektrycznej. W łazienkach należy instalować oprawy bryzgoszczelne i zamocowane w odległości powyżej 60 cm od obrysu wanny.
Oświetlenie robocze - przeznaczone do oświetlenia miejsca pracy nie może oślepiać i powodować powstawanie cieni. Do czytania, prac ręcznych wykorzystuje się lampy przenośne z nieprzezroczystym kloszem. W kuchni, przy typowej zabudowie konieczne będzie zamontowanie lamp pod szafkami - najlepiej sprawdzają się miniaturowe świetlówki rurowe lub żarówki liniowe.
Oświetlenie dekoracyjne - instalowane jest głownie jako oświetlenie punktowe z oprawami do reflektorowych żarówek halogenowych. Oprawy mogą być montowane w sufitach podwieszanych, ściankach działowych, co wymaga zwrócenia uwagi na zabezpieczenie przed nadmiernym nagrzewanie się tych elementów. Żarówki halogenowe przystosowane są do napięcia 230 V lub 12 V. Zainstalowanie halogenów niskonapięciowych wymaga podłączenia ich do zasilania poprzez transformator obniżający napięcie.
Drobny sprzęt elektryczny wykorzystywany w gospodarstwach domowych, taki jak miksery, krajalnice, młynki do kawy, maszyny do szycia podłącza się do dostępnych gniazdek wtykowych, niezależnie od tego, czy są to gniazda z uziemieniem czy też bez bolca ochronnego. Urządzenia te produkuje się w II klasie ochronności i nie wymagają więc dodatkowego zabezpieczenia przed porażeniem prądem. Natomiast większy sprzęt AGD (pralki, chłodziarki, kuchenki mikrofalowe) można podłączać jedynie do gniazd z bolcem uziemiającym. Trzeba też zwrócić uwagę na dopuszczalne obciążenie zasilającego je obwodu, gdyż równoczesna praca sprzętu o dużej mocy może spowodować zadziałanie wyłącznika przeciążeniowego (bezpiecznika).
Kuchenki elektryczne przystosowane są z reguły do zasilania prądem trójfazowym, a ich podłączenie wykonuje się jako stałe (bez wtyczki) do puszki przyłączeniowej umieszczonej w ścianie. Przy podłączaniu i użytkowaniu urządzeń, których obudowa może się nagrzewać (grille, opiekacze, tostery), trzeba zwracać uwagę, aby przewód przyłączeniowy nie stykał się z gorącymi elementami, co grozi uszkodzeniem izolacji.
Do podgrzewania wody użytkowej służą dwie grupy urządzeń elektrycznych - podgrzewacze pojemnościowe oraz podgrzewacze przepływowe. Mogą one podgrzewać wodę dostarczaną tylko do jednej baterii lub też czerpaną w kilku miejscach.
Podgrzewacze pojemnościowe wyposażone są w grzałki o stosunkowo małej mocy (2 - 3 kW) i nagrzewają wodę wypełniającą izolowany zbiornik o pojemności 10 - 200 l. Korzystanie z takiego podgrzewacza wymaga dobrania odpowiedniej do potrzeb jego pojemności, gdyż w miarę czerpania wody obniża się jej temperatura, a po wyczerpaniu całego jej zapasu, trzeba odczekać pewien czas na ponowne nagrzanie. Zaletą tego pogrzewacza jest możliwość (przy odpowiedni dużej pojemności) pobierania energii elektrycznej tylko w godzinach obowiązywania niższej (tzw. nocnej) taryfy cenowej.
Podgrzewacze przepływowe nagrzewają wodę "na bieżąco", od momentu odkręcenia zaworu i nie powodują ograniczenia w ilości czerpanej ciepłej wody. Pobierają jednak więcej energii elektrycznej (6 - 21 kW), co wymaga dysponowania odpowiednią mocą przyłączeniową. Intensywność wypływu ciepłej wody jest też uzależniona od mocy podgrzewacza i nastawionej temperatury.
Ogrzewanie energią elektryczną jest bardzo wygodnym i niezawodnym sposobem na utrzymanie komfortowej temperatury pomieszczeń. Zwłaszcza w niewielkich, dobrze ocieplonych domach może być korzystną alternatywa dla innych systemów ogrzewania. Najtańsze pod względem kosztów inwestycyjnych będzie zainstalowanie w pomieszczeniach grzejników elektrycznych konwektorowych wyposażonych w termostat. Rozwiązanie takie jest jednak dość drogie w eksploatacji, gdyż nie pozwala na racjonalne korzystanie ze znacznie tańszej energii pobieranej poza szczytem (tzw. nocnej) przy taryfach dwustrefowych. Niedogodności tej można uniknąć instalując piece akumulacyjne z rozładowaniem dynamicznym. Dzięki zdolności do magazynowania dużej ilości ciepła umożliwiają one utrzymanie nastawionej temperatury również w okresie, gdy nie pobierają energii elektrycznej, a więc w czasie obowiązywania "droższej" taryfy dziennej. Dynamiczne rozładowanie takiego pieca pozwala na płynne dostosowywanie ilości emitowanego ciepła do aktualnych potrzeb grzewczych pomieszczenia.
Moc nominalna pieców akumulacyjnych powinna być o ok. 50% większa niż wynika to z zapotrzebowania dla konkretnego pomieszczenia, gdyż muszą zmagazynować energię cieplną na cała dobę. Zdolność do akumulacji ciepła ma również ogrzewanie podłogowe, zwłaszcza układane w grubej warstwie podkładu podłogowego. Najczęściej współpracuje ono z grzejnikami konwektorowymi, co pozwala na szybkie reagowanie na zmiany temperatury zewnętrznej. Ogrzewanie podłogowe jest też popularnym uzupełnieniem ogrzewania podstawowego pochodzącego z innych źródeł ciepła. Uzyskuje się wtedy efekt tzw. ciepłej podłogi szczególnie pożądany w łazience, holu, czy kuchni. Ogrzewanie podłogowe może być załączane niezależnie od ogrzewania głównego, co jest szczególnie wygodne poza sezonem grzewczym. Jako uzupełnienie ogrzewania instalowane są również dmuchawy łazienkowe, dzięki którym szybko podwyższamy temperaturę w tym pomieszczeniu i utrzymujemy na wyższym poziomie jedynie na czas kąpieli.
Oszczędne korzystanie z energii elektrycznej to nie tylko niższe rachunki, ale również zmniejszenie szkodliwego oddziaływania na środowisko urządzeń produkujących energię elektryczną. Oszczędzanie energii nie musi oznaczać rezygnacji z komfortu użytkowania - nowoczesny sprzęt elektryczny jest nie tylko wygodny w użyciu, ale i znacznie bardziej energooszczędny niż ten produkowany 10 - 15 lat temu. Również zmiana sposobu korzystania z urządzeń elektrycznych może przyczynić się do obniżenia zużycia energii.
Przeciętne roczne zużycie energii elektrycznej w domach jednorodzinnych szacowane jest na 3000 - 4000 kWh, jeśli elektrycznej nie wykorzystuje się do podgrzewania wody i ogrzewania. Orientacyjnie można przyjąć, że udział w ogólnym zużyciu energii elektrycznej poprzez poszczególne grupy odbiorników kształtuje się następująco:
Przy racjonalnym użytkowaniu tego sprzętu oszczędności energii mogą sięgać nawet 30 - 40 %.
Jak więc można bez ponoszenia wydatków na zakup nowych energooszczędnych urządzeń zmniejszyć zużycie prądu?
Podstawowa zasadą jest unikanie marnotrawienia energii, a więc wyłączanie zbędnego oświetlenia, wykorzystywanie pełnej pojemności pralek i zmywarek, nastawianie termostatu na optymalną dla przechowywanych produktów temperaturę wewnątrz chłodziarki. Przy korzystaniu z kuchenek elektrycznych warto tak zorganizować gotowanie, aby nie dopuszczać do wychłodzenia płyt grzewczych i ponownego ich nagrzewania. Oczywiście należy gotować wykorzystując pokrywki, gdyż nie tylko zmniejsza to zużycie energii, ale również przyspiesza gotowanie. Ważny jest również dobór odpowiednich garnków i patelni, aby całą powierzchnią przylegały do płyty. Chłodziarka, która stoi w pobliżu grzejnika lub nasłonecznionego okna z pewnością zużyje więcej energii elektrycznej niż wtedy, gdy ustawiona zostanie z dala od zewnętrznych źródeł ciepła.
Trzeba również zapewnić dobrą wentylację z tyłu chłodziarki, aby ciepło ze skraplacza nie nagrzewało jej wnętrza. Przechowywane produkty przed umieszczeniem w chłodziarce powinny być ostudzone przynajmniej do temperatury pokojowej, a parownik trzeba systematycznie odmrażać, jeśli chłodziarka nie ma automatycznego systemu odszraniania.
Pozornie niewielki pobór energii elektrycznej przez sprzęt elektroniczny utrzymywany w stanie czuwania „stand by”, jak też podłączone ładowarki, w ogólnym rozrachunku znacząco wpływa na zużycie energii. Orientacyjnie można przyjąć, że łączna moc „czuwania” wszystkich podłączonych odbiorników wynosi 20 - 50 W, co w skali miesiąca powoduje zużycie energii elektrycznej na poziomie 10 - 20 kWh. Wygodnym sposobem na uniknięcie takiego marnotrawstwa jest podłączenie tych urządzeń do listwy zasilającej wyposażonej w wyłącznik, ale niestety powoduje to w niektórych urządzeniach wykasowanie również zaprogramowanych nastawień.
W tradycyjnych żarówkach tylko ok 5 - 8 % pobieranej energii elektrycznej zamienia się w światło, a reszta - w ciepło. Znacznie większą efektywnością emitowania światła charakteryzują się świetlówki, zużywające ok. 5 razy mniej energii niż zwykłe żarówki przy takim samym natężeniu oświetlenia. W instalacjach domowych wykorzystywane są głównie tzw. świetlówki kompaktowe, które bez problemu można wkręcić w standardowe oprawki z gwintem E 27 lub E 14.
Część urządzeń elektrycznych, których użytkowanie znacząco wpływa na zużycie energii klasyfikowana jest do klas energetycznych oznaczanych literami od A (najefektywniejsza) do G (o niskim efektywności wykorzystania energii). Produkowane są też „super” elektrooszczędne urządzenia z symbolami A+ i A++. Wysoka efektywność energetyczna jest szczególnie istotna w sprzęcie gospodarstwa domowego o dużej mocy, z którego korzysta się często i przez dłuższy czas, gdyż znacząco wpływa ona na ogólne zużycie energii elektrycznej. Dlatego przy zakupie takich urządzeń jak pralka, chłodziarka, zmywarka czy kuchenka trzeba zwracać uwagę na podawaną przez producenta klasę energetyczną, gdyż różnice w poborze energii przez podobny sprzęt o różnych klasach energetycznych mogą dochodzić do 20 - 30 %.
Pompy ciepła i kolektory słoneczne wykorzystują energię odnawialną produkowaną "za darmo", jednak do jej przetworzenia w ciepło użyteczne, potrzebne są urządzenia zasilane energią elektryczną. W rzeczywistości ponosimy więc pewne koszty jej pozyskania choć są one znacznie niższe niż z konwencjonalnych źródeł ciepła. Pompy ciepłą mogą być wykorzystywane do ogrzewania domu, jak i przygotowania ciepłej wody użytkowej, a ich wskaźnik efektywności oscyluje w granicach 4 - 6, co oznacza, że do pozyskania 4 lub 6 kW mocy grzewczej potrzeba tylko 1 kW mocy elektrycznej. Jednak otrzymanie taniej energii cieplnej okupione jest wysokimi kosztami inwestycyjnymi i przed podjęciem decyzji o zainstalowaniu pompy ciepła należy przeprowadzić analizę ekonomiczną dla konkretnego budynku.
Kolektory słoneczne natomiast służą przede wszystkim do podgrzewania wody użytkowej i mogą zaspokoić do 70% potrzebnej do tego celu energii. Opłacalność ich instalowania zwiększa się wraz ze wzrostem zapotrzebowania na ciepłą wodę, zatem warto brać takie rozwiązanie pod uwagę przy zagwarantowaniu ciepłej wody dla wieloosobowej rodziny.